از نخستین روزهای سینما با موسیقی متن برای کمدی های صامت مثلا "پلیس کیستون" تا امروز که کامپیوتر نت ها را کنار هم می چیند و آهنگ مناسب برای فیلم ها فراهم می سازد، موسیقی نقش حساس -و شاید اساسی- در پرورش شخصیتها و حال و هوی داستان فیلم ها داشته است. تنها کافی است که فیلمی را بدون موسیقی مجسم کنید: دیالوگ ها در فضایی مرده معلق می شوند، صحنه های تعقیب و گریز بی هیجان شکل می گیرد و درام بدون اوج و کمدی بدون خنده باقی می ماند. خلاصه کلام این که فیلم های بدون موسیقی به نظر "معمولی" می آیند. اما تعیین و گزینش بهترین موسیقی های متن از بین هزاران فیلم مختلف، آسان نیست. به هر روی، دچار این وسوسه شده ام که 25 موسیقی را به عنوان بهترین انتخاب کنم.



1- برنارد هرمن: "سرگیجه" (Vertigo) سال 1958
بیش از هر فیلمساز دیگری، آلفرد هیچکاک به خاطر قصه های دلهره آمیز و هراس انگیز آثارش، به موسیقی متکی بوده است. در این میان، موسیقی های مدهوش کننده برنارد هرمان در کلاسیک های آخرین او بسیار موثر واقع شده است. خاصه در فیلم "سرگیجه" که باید آن را شخصی ترین اثر استاد نامید. از موسیقی سکته آور آغاز و تیتراژ فیلم تا صحنه های زیبای رمانتیک ملودی هرمن شاید بهترین کار این آهنگساز بزرگ سینما باشد.



2- موریس ژار: "دکتر ژیواگو" (Doctor Zhivago) سال 1965
این آهنگساز توانای فرانسوی با تم شورانگیزش برای شخصیت "لارا" در این اثر عاشقانه حماسی دیوید لین (با دو بازیگر مناسب عمر شریف و جولی کریستی) موسیقی ماندگاری آفرید که یکی از معروف ترین ملودی های تاریخ سینماست. موریس ژار به خاطر ساخت موسیقی این فیلم که سرشار از نوای ساز "بالالایکا" و کر روسی است، جوایز اسکار و گرمی گرفت.



3- نینو روتا: "پدرخوانده" (The Godfather) سال 1972
اولین شوکی که فیلم به تماشاگر می دهد موسیقی شگرف تیتراژ آغازش است. به جای موسیقی پرنقش و هیجانی که تماشاگر انتظار دارد، نوای غم انگیز و دور دست ترومپتی تصاویر خشونت بار مافیا را همراهی می کند که با ارکستر نواخته می شود همچون خاطرات مرد مسنی که به تدریج روایت می شود. این تم و تم عاشقانه فیلم تبدیل به مشخصه های فرهنگ پاپ شده اند و برای نینو روتا - همکار دیرینه ی فدریکو فلینی - آن ستایش را که خیلی وقت پیش شایسته اش بود، در آمریکا به همراه می آورد.



4- مکس استینر : "بر باد رفته" (Gone With The Wind ) سال 1939
آهنگساز اهل و زاده ی وین، چنان موسیقی دلنشینی برای این "ساپ اپرا" - ملودرام خانوادگی مربوط به جنوب امریکا - ساخته که هر زمان بشنویم تازه و بکر است. هنوز تم "تارا" از باشکوه ترین ملودی های سینما به شمار می آید. استینر به گونه ای سریع سه ساعت موسیقی فوق العاده را در طول دوازده هفته بدون استراحت به مهلت محدودی که تهیه کننده اش دیوید او سلزینک (David O. Selznick) برای او تعیین کرده بود ساخت و با موسیقی بی نظیرش به این فیلم پردامنه و پراکنده وحدت بخشید.



5- ناسیو هرب براون: "آواز در باران" (Singin' in the Rain) سال 1952
آرتور فرید - تهیه کننده - دو فیلمنامه نویس بتی کامدن و آدولف گرین را مامور کرد تا آوازهایی را که در بیست سال قبل با همکارشان "ناسیو هرب برآن" تهیه و تنظیم کرده بودند به صورت فیلمنامه درآورند. جین کلی و استنی دانن این فیلمنامه را تبدیل به بهترین موزیکال تاریخ سینما کردند. از بین آوازهای فیلم "صبح بخیر" و "دختر زیبا" حسابی درخشید و از همه مهم تر آهنگ اصلی عنوان فیلم - با رقص جین کلی در باران - که نوعی ستایش طنزامیز از روزهای اولیه سینما بود.



6- میکلوس روژا: "بن هور" (Ben Hur) سال 1959
او پیش از جان ویلیامز سلطان اسکاری "بلاک باسترها" (آثار پرهزینه و باشکوه) در هالیوود بود و موسیقی "بن هر" - که ما به "بن هور" می شناسیم - یکی از بزرگترین موسیقی های قرن به حساب می آید. روژا برای تجسم عظمت ارتش بی رحم روم و ارابه هایش در این حماسه مذهبی، از سازهای برنجی و کوبه ای بهره گرفت که مارش پیروزمندانه پیش رویشان شاید گل سرسبد موسیقی این فیلم باشد. میکلوس روژا 16 باز نامزد اسکار شد و برای موسیقی سه فیلم "طلسم شده" (1945)، "زندگی مضاعف" (1947) و "بن هور" اسکار گرفت.



7- هارولد ارلن: "جادوگر شهر زمرد" (The Wizard Of Oz) سال 1939
هر آنچه مربوط به این اثر کلاسیک ویکتور فلمینگ است، اکنون به صورت اسطوره درآمده و آهنگ "بر فراز رنگین کمان" - که جودی گارلند خوانده - برای همیشه در قلب ها مانده است. ارتباط با شخصیت های ماجرا که با اشعار و دیالوگ های شگرف "اِی. وای. هاربرگ" شکل گرفته و موسیقی زیبای هارولد ارلن آن را تکمیل ساخته، در حقیقت پایه و اساس ساختمان احساس برانگیز این افسانه را ریخته است.



8 - ولفگانگ آمادئوس موتسارت: "آمادئوس" (Amadeus) سال 1984
آلبوم موسیقی های جاودانه ی موتسارت از این فیلم چنان محبوبیت پیدا کرد که به خاطر درخواست های طرفداران آن یک سی دی دیگر هم از موسیقی های فیلم پس از آلبوم نخستین عرضه شد. این فیلم احتمالا صرف نظر از فیلم های "2001، اودیسه فضایی" و "پرتقال کوکی" استنلی کوپریک، از انیمیشن "فانتازیا" (Fantasia) به بعد، بیش از هر فیلم دیگری در محبوبیت دوباره موسیقی کلاسیک در میان سینماروها نقش داشته است. "آمادئوس" با اجرای موسیقی های سحرانگیز موتسارت بر روی تصویرهای غنی و شکوهمند میلوش فورمن، برای همیشه خاطره انگیز شد.

نویسنده: پرویز نوری