آلبوم موسیقی فیلم دوئل، ساخته ی مجید انتظامی

یکی از نکات قوت فیلم دوئل موسیقی فیلم است. موسیقی یکی از مهم ترین عوامل موثر در فیلمِ است که فیلم را همواره زنده نگه می دارد و موسیقی مجید انتظامی در این فیلم دوئل بسیار زیباست. اگر فیلمی موسیقی خوبی نداشته باشد با آنکه در تمام زمینه ها خوب کار شده باشد آن فیلم آنجور که باید باشد به چشم دیده نمی شود. موسیقی این فیلم تمام مدت با فیلم یک هارمونی خوبی دارد که یکی از عوامل موفقیت این فیلم است.

ويژگى هاى بصرى منحصر به فرد آخرين ساخته احمد رضا درويش، «دوئل» را به فرصتى براى نشان دادن توانايى اركستراسيون هارمونيك در آهنگسازى موسيقى متن، مبدل مى كند.
اين نكته اى است كه مجيد انتظامى به خوبى به آن پى برده و به زيبايى از آن استفاده كرده است.شايد بتوان مجيد انتظامى را از معدود آهنگسازان سينما دانست كه در ژانر هاى مختلف سينمايى آثارى موفق را ارائه كرده است

۱- آثار سينماى جنگ، مانند كانيمانگا، عقاب ها، حمله به اچ ،۳ هراس، پوتين، پلاك و...

۲- آثار سينماى اجتماعى ايران، مانند سناتور، پرونده، گردباد، بايسيكل ران، ترن، بازمانده، گرگ ها، زرد قنارى، من ترانه پانزده سال دارم و...

۳- آثار سينماى دينى مانند روز واقعه، مريم مقدس، مردان آنجلس، تنها ترين سردار و...

۴- آثار سينماى اجتماعى پس از جنگ، مانند از كرخه تا راين، آژانس شيشه اى، بوى پيراهن يوسف، نغمه، ديوانه اى از قفس پريد و...

۵- آثار سينمايى با ژانر هاى مستقل مانند ناصر الدين شاه آكتور سينما، شب بيست و نهم و...
گستردگى موضوعى آثار مجيد انتظامى، نشان از ديد وسيع او دارد و تلاش اين آهنگساز براى اينكه در كار هاى خود به تكرار دچار نشود.

اگر «دوئل» را در دسته بندى بالا در رديف يك قرار دهيم، به جرات مى توان گفت كه پخته ترين اثر انتظامى، پس از سال ها كم كارى در ژانر سينماى جنگ است. موسيقى در اين فيلم بى شك نقش بسزايى در ارتباط آن با مخاطب دارد. البته ناگفته نماند كه استفاده از سيستم پخش دالبى- ديجيتال كمك شايانى به آن كرده است و حتى مى توان گفت كه باعث شده تا زحمات آهنگساز به هدر نرود. جنس و رنگ فيلم و موسيقى بسيار به هم نزديك است. رنگ فلزى موسيقى «دوئل» با رنگ خاكسترى فيلم تطابق دارد. اين امر بيانگر هماهنگى كارگردان و آهنگساز است. احمدرضا درويش با آزاد گذاشتن انتظامى كمك بزرگى به موفقيت فيلم خود كرده است. ويژگى هاى اركستراسيون اين اثر در مقايسه با ديگر آثار انتظامى در اين ژانر كه اكثراً برخاسته از انديشه شماتيك وى بوده- مانند موسيقى فيلم از كرخه تا راين- «دوئل» را به اثرى نو و متفاوت مبدل مى سازد. در تعريفى كوتاه مى توان موسيقى فيلم دوئل را برخاسته از تفكرى كاربردى با رويكرد توصيفى دانست.

1 موسيقى براى نشان دادن احساسات و عواطف جارى در فيلم: موسيقى در پلان خاكسپارى استخوان هاى «يحيى» توسط سليمه، با ملودى كمانچه و آواى خواننده زن به توصيف غم انگيز صحنه مى پردازد كه كاملاً شيون و زارى را در بيننده القا مى كند. در صحنه انفجار قطار، فضايى كه هورن و زهى ها مى سازند، دقيقاً همان چيزى است كه كارگردان مى خواهد، يعنى سوختن و نابود شدن. پايان جمله هورن، كادانسى ساده و در عين حال جذاب است كه فضاى ياد شده را كامل مى كند.

2- موسيقى براى نشان دادن زمان و مكان: استفاده موفق از ساز هاى بومى و محلى- مانند نى انبان به عنوان نماد موسيقى جنوب- و تلفيق متفكرانه آنها با اركستر، در شناساندن مكان اتفاق داستان به بيننده كمك مى كند. اين در حالى است كه ساز نى انبان اصولاً سازى ناكوك به شمار مى رود و هماهنگ كردن كوك اين ساز با ساز هاى زهى كار دشوارى است. البته نوازنده به خوبى از عهده اين مهم برآمده. استفاده از ساز هاى كوبه اى منطقه جنوب نيز در موفقيت موسيقى «دوئل» نقش عمده اى دارد. گذر زمان در فيلم به وسيله صداى فلزى ساختگى (Sample)- بنا به گفته خود آهنگساز- فضايى متفاوت را در فيلم ايجاد مى كند. استفاده از صداهاى نمادين در اين اثر، حركت موفقى به شمار مى رود، در حالى كه در بسيارى از موسيقى متن فيلم هاى موجود، اين سمپل ها به موسيقى و حتى به فيلم ضربه مى زنند.

3- موسيقى براى پرداخت شخصيت هاى داستان: در موسيقى فيلم «دوئل» ساز هاى سولو در شخصيت سازى كاراكتر هاى داستان نقش بسزايى دارند. ساز هايى مانند ترومپت، نى و كمانچه هر كدام مطابق با شخصيت هاى فيلم به كار برده شده است. استفاده از سازهاى تنها (سولو) براى شخصيت پردازى در اين فيلم، حس تنهايى خاصى به اين كاراكتر ها مى بخشد، شخصيت هايى مانند زينال، اسكندر و سليمه.

4- موسيقى به منظور پيش آگاهى دادن يا هشدار: در پلان هايى مانند، بيرون كشيدن گاو صندوق از قطار در حضور تانك هاى دشمن، موسيقى استرس شديدى به تماشاگران وارد مى كند. استفاده درست از منطقه بم كنترباس ها و ويولنسل ها، همراه با ريتم ساده دو ضربى و هارمونى ديسونانس كه بادى برنجى ها توليد مى كنند، در عين سادگى فضايى وهم آلود را در فيلم به وجود مى آورد و بيننده را براى هيجانى غير قابل پيش بينى آماده مى كند. ساختار موسيقى اين پلان، به زيبايى با تصاوير آن هماهنگى دارد. اما از طرف ديگر، استفاده از ترمولوى زهى ها براى ايجاد حس وحشت و اضطراب تا حدودى تكرار شده است كه به دليل نبود جايگزين مناسب قابل پذيرش است.

5- استفاده از افكت براى پيوند قطعات: افكت هاى به كار گرفته شده در موسيقى متن فيلم «دوئل»، به شكل فكر شده اى هم قطعات اين موسيقى را به هم پيوند مى دهد و هم صداهاى فيلم را. در پلان حمله به ايستگاه قطار- يكى از پلان هاى كليدى فيلم- افكت هاى سينتى سايزر در عين حال كه از توصيفى بودن موسيقى متن فيلم پيروى مى كند، شنونده را براى شنيدن صداى انفجار آماده مى سازد. تاثير اين افكت ها بر موسيقى به حدى است كه عدم وجود آن در بعضى از پلان ها خلاء بزرگى ايجاد مى كند.

6- موسيقى تيتراژ فيلم: به دليل آنكه تيتراژ فيلم «دوئل»، جدا از تصوير و متن نيست، كار را براى آهنگساز مشكل مى سازد، چرا كه بيننده مجبور است حواس خود را به همه اتفاقات تيتراژ معطوف كند: تصوير، اسامى حك شده در تيتراژ، حكم زينال كه توسط گوينده خوانده مى شود و موسيقى متن. موسيقى در اين سكانس طولانى (تيتراژ)- كه بيشتر شبيه به يك كليپ است- موسيقى زير پوستى است و سعى در فضا سازى براى تصوير و در عين حال همراهى با آن است. موسيقى تيتراژ پايانى فيلم مرورى آهنگين بر فيلم است، در حالى كه نواى پيانو بيننده را به پايان فيلم هدايت مى كند.

تمام موارد ياد شده، هنگامى ارزش پيدا مى كند كه آهنگساز بتواند تعادلى مشترك بين قوانين متريك موسيقى با ريتم حركتى فيلم ايجاد كند. در موسيقى متن فيلم «دوئل» شاهد ايجاد بسيار كم نقص اين زمان بندى هستيم. ريمسكى كرساكف، آهنگساز شهير روس به شاگردانش توصيه مى كرد كه ساده نويسى و زيبا نويسى را اصل كار خود قرار دهند. اين گفته وى هرچند ساده به نظر مى آيد ولى در اجراى آن بايد تلفيقى از هوش، دانش و تجربه را با ظرافت به كار بست. موسيقى «دوئل» با ظاهر پيچيده اش، موسيقى اى ساده و روان است كه مطابق با دسته بندى هاى استاندارد جهان شكل گرفته است.
(منابع: شرق - مجله الکترونیکی فریا)